Herby na trojakach polskich – podstawowe informacje

Trojak to moneta o wartości 3 groszy, którą wybijano w Polsce od czasów Zygmunta I Starego. Początkowo trojakami były monety srebrne, a później również miedziane. Zasługują na uwagę osób, które pasjonuje polska numizmatyka przede wszystkim z uwagi na wyjątkową symbolikę oraz historii. Wiele można wyczytać przede wszystkim z rewersów tych monet – to na nie trafiały bowiem rozmaite herby.

Pierwsze trojaki pojawiły się w Polsce w 1528 roku na podstawie ordynacji menniczej Zygmunta I Starego. Zgodnie z nią, moneta o wartości 3 groszy była wybijana w czterech oficjalnych mennicach – w Krakowie, Toruniu, Gdańsku oraz Elblągu. Monety z każdej mennicy wyglądały nieco inaczej, a na przestrzeni wieków ich wzornictwo ulegało zmianie. Najczęściej jednak:

  • na awersie trojaków znajdował się wizerunek władcy – pojawiał się tam więc Zygmunt I Stary, Zygmunt August, Zygmunt III Waza, a później Jan III Sobieski i inni królowie,
  • na rewersie pojawiały się rozmaite herby osobiste – uzależnione m.in. od tego, w jakiej mennicy bita była moneta.

Tematykę tych osobistych herbów porusza m.in. Dariusz Ejzenhart w publikacji „Herby i znaki mennicze na trojakach polskich”.

Skąd herby osobiste na trojakach polskich?

Trojaki były bite przez ponad 300 lat w kilkunastu mennicach – zarówno na terenie Polski, jak również Litwy czy Węgier. Ostatnie zostały wyemitowane przez polską mennicę w czasach zaborów, w 1841 roku. Co ciekawe, monety te były w pewnym momencie tak rozpowszechnione, że uznawało się je za środek płatniczy charakterystyczny dla całej centralnej Europy.

Uwagę przykuwa jednak przede wszystkim ich różnorodność. Na rewersach pojawiały się bowiem rozmaite herby, powiązane najczęściej z regionem, w którym znajdowała się konkretna mennica. I tak znaleźć można na nich było np. herby:

  • polski oraz litewski,
  • rodowy herb królewski,
  • herb miasta – ten pojawiał się na trojakach, które bito w mennicach miejskich (m.in. w Gdańsku, Toruniu oraz Rydze).

Jednak najciekawsze jest to, co na rewersach pojawiało się w pierwszym okresie bicia monety. Umieszczano tam herby osobiste:

  • podskarbich,
  • wardajnów tj. probierzy bądź generalnych nadzorców,
  • zarządców mennic,

„Proceder” trwał aż do roku 1598, kiedy to sejmik warszawski zakazał tej formy znakowania monet. Oznaczenia te do dzisiaj znajdywane na monet z drugiej połowy XVI wieku niosą za sobą wiele fascynujących historii. Wiele pozostaje tajemnicą, podobnie jak symbole zawierające niektóre złote monety z czasów starożytnych. Inspirują się nimi również projektanci tworzący nowoczesne monety kolekcjonerskie czy srebrne medale nawiązujące do czasów dawnych. Badania są zaś prowadzone po dzień dzisiejszy, a odkrycia ekspertów niejednokrotnie zaskakują.

Kto chce zgłębić historię trojaków polskich oraz wyjątkowych oznaczeń, jakie się na nich pojawiały, powinien zajrzeć do wspomnianej publikacji Dariusza Ejzenharta. Można ją znaleźć również w zbiorach cyfrowych, np. Biblioteki Narodowej. Polecamy!